Τα οφέλη και οι προκλήσεις της εφηβείας
Τα βασικά χαρακτηριστικά της εφηβείας προκύπτουν από υγιείς, φυσιολογικές αλλαγές στον εγκέφαλο. Οι γνώσεις σχετικά με τον εγκέφαλο μπορούν να μας βοηθήσουν και στην εσωτερική μας εμπειρία και στις κοινωνικές μας σχέσεις. […] Κατά τα χρόνια της εφηβείας, το μυαλό μας αλλάζει όσον αφορά στον τρόπο που θυμόμαστε, σκεφτόμαστε, κρίνουμε, εστιάζουμε την προσοχή μας, παίρνουμε αποφάσεις και σχετιζόμαστε με τους άλλους. Από την ηλικία των 12 περίπου έως τα 24, πραγματοποιείται μια έξαρση ανάπτυξης και ωρίμασης, όπως ποτέ άλλοτε στη ζωή μας. Η κατανόηση της φύσης αυτών των αλλαγών μπορεί να μας βοηθήσει να δημιουργήσουμε μια πιο θετική και παραγωγική πορεία ζωής. […]
Η εφηβεία είναι στην πραγματικότητα η περίοδος με τη μεγαλύτερη δυναμική ως προς το θάρρος και τη δημιουργικότητα. Η ζωή παίρνει φωτιά, όταν μπαίνουμε στην εφηβεία, και οι αλλαγές της δεν είναι κάτι που πρέπει να αποφύγουμε ή απλώς να υπομείνουμε, αλλά κάτι που χρειάζεται να ενθαρρύνουμε.[…] Παρόλο που τα χρόνια της εφηβείας παρουσιάζουν προκλήσεις, οι αλλαγές που συντελούνται στον εγκέφαλο και υποστηρίζουν τη μοναδική ανάδυση του εφηβικού μυαλού μπορούν να δημιουργήσουν εσωτερικές ποιότητες που, αν χρησιμοποιηθούν σωστά, βοηθούν όχι μόνον κατά την εφηβεία, αλλά και αργότερα, όταν μπαίνουμε στην ενηλικίωση και ζούμε πλέον ως ενήλικες. Το πώς θα φερθούμε στα χρόνια της εφηβείας έχει άμεση επίδραση στο πώς θα ζήσουμε την υπόλοιπη ζωή μας. Αυτές οι δημιουργικές ποιότητες μπορούν επίσης να βοηθήσουν τον ευρύτερο κόσμο, προσφέροντας νέες απόψεις και καινοτομίες που προκύπτουν φυσικά από την αντίδραση στο κατεστημένο και τη ζωντάνια των εφηβικών χρόνων.
Κάθε νέος τρόπος σκέψης, αίσθησης και συμπεριφοράς έχει θετικές δυνατότητες, καθώς και πιθανά μειονεκτήματα. […] Οι αλλαγές που συμβαίνουν στον εγκέφαλο κατά τη διάρκεια των πρώτων εφηβικών χρόνων εγκαθιστούν τέσσερα χαρακτηριστικά: αναζήτηση της καινοτομίας, κοινωνικές συναναστροφές, αυξημένη συναισθηματική ένταση και δημιουργική αναζήτηση.[…] Οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν το πώς οι έφηβοι αναζητούν ανταμοιβή δοκιμάζοντας καινούργια πράγματα, συνδέονται με διαφορετικούς τρόπους με τους συνομηλίκους τους, νιώθουν πιο έντονα συναισθήματα και αντιδρούν στους συνήθεις τρόπους που συμβαίνουν τα πράγματα, ώστε να δημιουργήσουν καινούργιους τρόπους να υπάρχουν στον κόσμο. Καθεμία απ’ αυτές τις αλλαγές είναι αναγκαία, προκειμένου να δημιουργηθούν οι σημαντικές μετατοπίσεις στον τρόπο που σκεφτόμαστε, νιώθουμε, συναναστρεφόμαστε και παίρνουμε αποφάσεις κατά την εφηβεία. Αυτές οι θετικές αλλαγές έχουν βέβαια και αρνητικές πλευρές. Ας δούμε πώς καθένα απ’ αυτά τα τέσσερα χαρακτηριστικά της ανάπτυξης του εφηβικού εγκεφάλου έχει και πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, και πώς φέρνουν στη ζωή μας προνόμια αλλά και κινδύνους.
1. Η αναζήτηση της καινοτομίας προκύπτει από μια αυξημένη ανάγκη για επιβράβευση στα κυκλώματα του εφηβικού εγκεφάλου, η οποία δημιουργεί το εσωτερικό κίνητρο να δοκιμάσει κανείς κάτι καινούριο και να νιώσει πιο ολοκληρωμένα τη ζωή, συμμετέχοντας πιο ενεργά σε αυτή. Μειονεκτήματα: Η αναζήτηση έντονων συγκινήσεων και το να παίρνουν οι νέοι ρίσκα τα οποία δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην έξαψη και υποτιμούν τον κίνδυνο, καταλήγουν και σε επικίνδυνες συμπεριφορές και τραυματισμούς. Ο αυθορμητισμός μπορεί να μετατρέψει μια ιδέα σε πράξη χωρίς την απαραίτητη παύση για να εξετάσει κανείς τις συνέπειες. Πλεονεκτήματα: Καθώς η διερεύνηση της καινοτομίας οξύνεται και μετατρέπεται σε αγάπη για τη ζωή και ανάγκη να σχεδιάσει κανείς νέους τρόπους δράσης με μια αίσθηση περιπέτειας, αναδύεται η ανάγκη να είναι κανείς ανοιχτός στις αλλαγές και να ζει παθιασμένα.
2. Η κοινωνική συναναστροφή ενισχύει τη σύνδεση μεταξύ συνομηλίκων και δημιουργεί νέες φιλίες. Μειονεκτήματα: Οι έφηβοι που απομονώνονται από τους ενήλικες και περιτριγυρίζονται μόνο από άλλους εφήβους έχουν αρκετά ριψοκίνδυνη συμπεριφορά και η απόλυτη απόρριψη των ενηλίκων και της ενήλικης γνώσης πολλαπλασιάζει αυτούς τους κινδύνους. Πλεονεκτήματα: Η ορμή για κοινωνικές επαφές και σύνδεση οδηγεί στη δημιουργία υποστηρικτικών σχέσεων, που αποτελούν, σύμφωνα με αποδεδειγμένα ερευνητικά στοιχεία, τους καλύτερους προγνωστικούς παράγοντες ευζωίας, μακροζωίας και ευτυχίας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής.
3. Η αυξημένη συναισθηματική ένταση προσφέρει ενισχυμένη ζωτικότητα. Μειονεκτήματα: Τα έντονα συναισθήματα μπορεί να πάρουν το πάνω χέρι, οδηγώντας σε παρορμητικότητα, κακοκεφιά και υπερβολική ή και μη βοηθητική αντιδραστικότητα. Πλεονεκτήματα: Η ζωή που βιώνεται με συναισθηματική ένταση μπορεί να είναι γεμάτη ενέργεια και μια αίσθηση ζωτικής ορμής, που χαρίζουν έξαψη και χαρά για την ίδια τη ζωή.
4. Δημιουργική αναζήτηση με μια διευρυμένη αίσθηση συνείδησης. Ο νέος τρόπος εννοιολογικής σκέψης και αφηρημένων συλλογισμών των εφήβων επιτρέπει την αμφισβήτηση του κατεστημένου, προσεγγίζοντας τα προβλήματα με στρατηγικές «εκτός πλαισίου», τη δημιουργία νέων ιδεών και την ανάδυση της καινοτομίας. Μειονεκτήματα: Η αναζήτηση του νοήματος της ζωής κατά την εφηβεία μπορεί να οδηγήσει σε κρίση ταυτότητας, ευαλωτότητα απέναντι στις πιέσεις των συνομηλίκων, καθώς και έλλειψη κατεύθυνσης και σκοπού. Πλεονεκτήματα: Αν το μυαλό μπορέσει να διατηρήσει τη δυνατότητα να σκέφτεται, να φαντάζεται και να αντιλαμβάνεται τον κόσμο με νέους τρόπους στο πλαίσιο της συνείδησης, και να εξερευνά δημιουργικά το φάσμα των πιθανών εμπειριών, τότε η αίσθηση που καμιά φορά κατακλύζει την ενήλικη ζωή, ότι βρίσκεται κανείς σε τέλμα, μπορεί να περιοριστεί, και να καλλιεργηθεί στη θέση της η εμπειρία του ότι «το κοινότοπο γίνεται εξαιρετικό». Μια καθόλου κακή στρατηγική για να ζεις μια πλήρη ζωή!
Η εφηβεία εμπεριέχει δύο είδη καταιγισμού ιδεών. Από τη μία, έχουμε τη δυνατότητα να κατεβάσουμε πολλές νέες ιδέες, τις οποίες μπορούμε να μοιραστούμε κατά τις δημιουργικές διερευνήσεις και αναζητήσεις καινοτόμων λύσεων με τους γύρω μας. Από την άλλη, τα συναισθήματά μας μας πλημμυρίζουν σαν τσουνάμι και καθώς χάνουμε την ισορροπία και το συντονισμό μας, μπορεί να μπούμε και σε μια άλλη τροχιά καταιγισμού ιδεών, η οποία μας γεμίζει όχι μόνο πνευματική διέγερση αλλά και πνευματική σύγχυση.
Συνοπτικά, οι αλλαγές του εγκεφάλου κατά την εφηβεία ενέχουν και κινδύνους και ευκαιρίες. Από το πώς θα πλοηγηθούμε στα νερά της εφηβείας – είτε είμαστε τα νεαρά άτομα που κάνουν το ταξίδι είτε οι ενήλικες που τα συνοδεύουν – θα εξαρτηθεί αν το καράβι της ζωής μας οδηγηθεί σε επικίνδυνα μέρη ή σε συναρπαστικές περιπέτειες. Η απόφαση είναι δική μας.
Διασκευή υποκεφαλαίου Κυριακή Καρούσου, απ’ το βιβλίο: Η δύναμη και ο πλούτος του εφηβικού εγκεφάλου (Brainstorm) του Daniel J. Siegel
